«شعر آیینی و عاشورایی» در گفت وگوی شفقنا با فاطمه راکعی
شفقنا(پایگاه بین المللی همکاری های خبری شیعه)- رفتار مهرمندانه، بزرگوارانه و شجاعانه امام حسین (ع) و یاران ایشان به ویژه حضرت زینب (س) بر هیچ کسی پوشیده نیست و در همه ادوار تاریخ دفاع از حق و جوانمردی شهدای کربلا نه تنها برای مسلمانان بلکه برای همه جهانیان قابل ستایش و عبرت است. این ویژگی ها از چشم کمتر شاعری پوشیده مانده و در مدح آنان از محتشم کاشانی و عمان سامانی گرفته تا شاعران امروز شعری هر چند کوتاه در مدح این واقعه که ظهور تمام قد عشق است، سروده اند. به مناسبت ایام محرم خبرنگار شفقنا (پایگاه بین المللی همکاری های خبری شیعه) با فاطمه راکعی شاعر و نماینده سابق مجلس شورای اسلامی گفت وگو کرده است. در ادامه متن این گفت وگو را می خوانید:
حضور زنان در واقعه عاشورا چه تاثیری در انتقال مفاهیم و تصویر سازی اشعار زنان شاعر داشته است؟
راکعی: شاعران انقلاب و کسانی که در این زمینه شهرت بیشتری دارند مثل سپیده کاشانی، طاهره صفار زاده و شاعران جوان تر عموما شعرهایی را در ستایش خصوصیات حضرت زینب (س) دارند. بسیاری از این ویژگی ها نشات گرفته از تصورات ماست در حالی که این حضرت دریایی از آگاهی، شناخت، کمالات الهی و انسانی است و ما نتوانسته ایم خصوصیات او را طوری که در خور ایشان بوده به رشته تحریر در بیاوریم.
چرا بعد از انقلاب با اینکه فضا مناسب تر شد، شعری تکان دهنده تر از شعر محتشم کاشانی سروده نشد تا بتواند مثل آن ترجیع بند، در ادبیات روزمره ما کاربردی شود؟
راکعی: بعد از انقلاب، شاعران ما با وقایع عینی و ملموس بسیاری درگیر بودند که عواطف آنها را به خود مشغول می کرد، در حالی که کار تخصصی آنها سرودن شعر نبود و تحت تاثیر شباهت هایی که در مظلومیت و فداکاری رزمنده ها با یاران امام حسین (ع) دیده می شد قرار می گرفتند و با تلمیح به واقعه عاشورا شعر های خود را می سرودند. به عقیده من به این دلیل شعر محتشم کاشانی تا این حد مورد توجه قرار گرفته که در دوره ایشان عموما شعر جدی شبیه شعر وی، سروده نمی شد و بیشتر به نوحه سرایی می پرداختند. اما محتشم با دقت خاص، مطالعه تاریخی این وقایع و ذوق بالایی که داشته، این مسایل را توانسته به این شکل تاثیر گذار بیان کند.
شعر محتشم کاشانی با اشعار امروزی شاعران مذهبی چه تفاوتی دارد؟
راکعی: وقایع عاشورا در امروز در ذهن و جان ما نهادینه شده و شاعران مثلا این احساس نیاز را نمی بینند که به بازخوانی و بازگویی آن وقایع بپردازند. در واقع پشتوانه شعر شاعران انقلاب اسلامی و دفاع مقدس شعر محتشم و دیگر شعرهای تاثیر گذار است و نیازی نبود تا مثلا دوباره زینب را معرفی کنند. آنها تحت تاثیر فرهنگ گذشته اشعاری برای پیروان راستین حسین و زینب (س) که در عصر ما به گونه ای دیگر کربلا را بازسازی کردند، سروده اند.
غالبا وقتی از شعر مذهبی و عاشورایی صحبت می شود، بحث از حکومتی و جشنواره ای بودن این نوع شعر مطرح می شود، آیا می توان این را آسیب و آفتی در اشعار دینی دانست؟
راکعی: اگر شعری گفته شود برای دریافت جایزه ای، در هر حوزه ای که باشد، اصولا نمی توان آن را جدی گرفت و عموما چنین شعرهایی به مرور زمان از دنیای شعر حذف می شود.
در طی این سال ها که در انجمن شاعران و دفتر شعر جوان با دوستان فعالیت می کردیم، تلاش ما بر این بود که میراث شعر را به شاعران با ذوق منتقل کنیم تا آنها بتوانند براساس افکار و عواطفی که برای خودشان ارزشمند است، شعر بگویند. ظرفیت های دینی و مذهبی ما به قدری بالا و تاثیر گذار است که اصلا به چنین تبلیغاتی نیاز ندارد.
در حال حاضر هم مشکلات و فراز و فرودهای سیاسی که شاهد بودیم، گاه اثر عکس و منفی بر ذهن برخی جوانان گذاشته و سبب دلزدگی آنها شده، اما هنوز ریشه ها سبزند و عشق و علاقه به اهل بیت (ع) همچنان وجود دارد. بهتر است برگزار کنندگان کنگره ها و جشنواره ها از افرادی که در این حوزه شعرهای ماندگار سروده اند تجلیل کنند و به ترویج و اشاعه آنها در برنامه ها بپردازند که قطعا تاثیر بهتری بر شاعران و هنردوستان جوان خواهد داشت.
عاشقان مکتب حسینی ما با ترویج درست تاریخ و ادبیات عاشورایی، بیان دقیق آنچه در عاشورا اتفاق افتاد، فرهنگ عاشورا و نیز پیروی از آرمان ها و اهداف امام حسین (ع) در عمل و گفتار، می توانند به نسل های پس از خود انتقال دهند تا آنها هم مثل نسل ما هرگاه نیاز بود، راه امام حسین (ع) را بروند و حماسه عاشورایی بیافرینند.
شعر عاشورایی فقط به این معنی نیست که عاشورا را توصیف کند، بلکه باید با ایده عاشورایی، شعر زمان خودش باشد. شاعر عاشورایی امروز باید شعر دفاع از حق و آزادی و آزادگی بگوید و از ظلمی که بر انسان می رود صحبت کند. شاعران می توانند با اشاره یا تلمیحی به واقعه عاشورا، احقاق حق، دادجویی از مظلوم و ظلمی را که بر آنها می رود، بیان کنند.
چرا شاعران امروز ما با اینکه در دنیای وسیع ارتباطات قرار دارند مثل حافظ که گوته را تحت تاثیر قرار داد، شناخته شده نیستند؟
راکعی: شناخت شاعران ما نیازمند گذر زمان و تاریخ است. آثار هنری با این دو مولفه سنجیده می شود که آیا در تاریخ ادبیات می ماند یا حذف می شود. شعر حافظ گوهری ارزشمند است اما او هم گله مند بود که چرا در زمان خودش برای شعرش ارزشی قایل نمی شدند. در این زمینه تاریخ بهترین قاضی است و می بینیم که شعر حافظ توانست قامت خودش را راست نگه دارد.
مخصوصا در مورد شعر انقلاب و جنگ تحمیلی، برای قضاوت زود است؛ امثال قیصر امین پور، سید حسن حسینی و سلمان هراتی و بر خی دیگر هم به دلیل عواطف و ذوق سرشاری که داشتند و البته نوآوری هایشان در شعر امروز که ریشه در سنت شعر کلاسیک داشت، محبوب و تاثیر گذار واقع شدند و شعرشان در تاریخ ادبیات ماندگار خواهد بود.
به نظر شما شعر مذهبی با مداحی سنخیتی دارد؟
راکعی: صرف نظر از روش و منش برخی از مداحان، که علی رغم اینکه دم از مِهر اهل بیت (ع) و عاشورا و عاشوراییان می زنند، زندگیشان تحت تاثیر روش زندگی ائمه قرار ندارد، و این تناقض بعضا آثار منفی روی مردم می گذارد و ما نیز به این تناقض و شعر های سطحی که در بعضی موارد اطلاعات غلطی به دست ما می دهند، اعتراض داریم؛ اما انصافا مداحان واقعی اهل بیت با انتخاب اشعار مناسب و تاثیرگذار و شیوه زندگی قابل احترامشان آن احساس و میراث را منتقل می کنند. سنت عزاداری امام حسین (ع) که تا امروزه زنده و تاثیرگذار باقی مانده، مرهون و مدیون مداحان و نوحه خوانانی است که عشق حسین در قلم و نفسشان موج می زند؛ به زبان های مختلف موجود در ایران و جهان نوحه ها و مداحی های بسیار ارزشمند و تاثیرگذاری داریم.
چه توصیه ای به شاعران دارید که بتوانند مخاطبان خود را بیشتر جذب کنند؟راکعی: در عرصه شعر اگر شاعری می خواهد اثری جدی از او در تاریخ ادبیات باقی بماند و تاریخ آنها را کنار نگذارد باید آثار ادبی کلاسیک و جدید ایران و جهان را مطالعه کند. حالا که در دهکده جهانی قرار داریم، برای ارتباط با نسل امروز، باید تکنیک های جهانی و زبانی را بشناسیم تا بتوانیم به نحوی موثر به زبان این نسل سخن بگوییم.
و در پایان یک شعر جدید از افشین علا را که از نظر استفاده از مضامین نو و توجه به وقایع روزگارمان به نظرم شعر بسیار خوبی است، به عنوان نمونه ای از شعر متعهد امروز که برای کودکان و نوجوانان سروده شده به مخاطبان تقدیم می کنم:
« شام»
ما شام می خوردیم
تلویزیون هم حمله های شیمیایی را
در سرزمین شام با حیرت نشان می داد
ناگاه از هر سو صدا برخاست:
تلویزیون خاموش!
شام از دهان افتاد
تلویزیون خاموش شد، ما شام خوردیم
مامان و بابا بچه ها را غرق لالایی
تا تختخواب گرمشان بردند
آنسو ولی یک مشت لولو خورخوره با شوق
صدها نفر از بچه های شام را خوردند.
منبع: شفقنا- تاريخ: بيست و چهارم آبان ماه نود و دو
